การตรวจ NK cells ไม่ใช่เป็นการตรวจทั่วไป แต่จะใช้เฉพาะในกรณีที่แพทย์สงสัยว่าระบบภูมิคุ้มกันทำงานผิดปกติ มีปัญหาด้านการตั้งครรภ์ หรือมีการติดเชื้อ/มะเร็งบางชนิด การทราบระดับของ NK cells จะช่วยวางแผนการรักษาให้เหมาะสมยิ่งขึ้น
NK cells คืออะไร?
NK cells เป็นเม็ดเลือดขาวชนิดหนึ่ง (ลิมโฟไซต์) ที่มีบทบาทสำคัญในระบบภูมิคุ้มกันโดยกำเนิด (Innate Immune System)ของร่างกาย ซึ่งมีบทบาทหลักในการป้องกันและกำจัดเซลล์ที่ผิดปกติ เช่น
- เซลล์ที่ติดเชื้อไวรัส
- เซลล์มะเร็ง
- เซลล์ที่ถูกเปลี่ยนแปลงทางพันธุกรรม
เเละต่างจากเซลล์ T-cells หรือ B-cells ตรงที่ NK cells สามารถตอบสนองได้อย่างรวดเร็วต่อเซลล์ที่ติดเชื้อไวรัสหรือเซลล์เนื้องอกโดยไม่จำเป็นต้องมีการกระตุ้นล่วงหน้า
แหล่งกำเนิด: NK cells ผลิตในไขกระดูกและพบได้ในเลือด ม้าม และเนื้อเยื่ออื่นๆ
ตัวบ่งชี้บนพื้นผิวเซลล์ (Surface Markers): NK cells ของมนุษย์มักถูกระบุด้วยการแสดงออกของโมเลกุล CD16 และ CD56 (CD16+/CD56+ lymphocytes)
หน้าที่ของ NK cells
- ฆ่าเซลล์เป้าหมายโดยตรง NK cells สามารถจดจำและทำลายเซลล์ที่ผิดปกติโดยไม่ต้องมีการกระตุ้นล่วงหน้าเหมือนระบบภูมิคุ้มกันแบบจำเพาะ (adaptive immune system)
- ปล่อยสารทำลายเซลล์ เช่น perforin และ granzyme ทำให้เซลล์เป้าหมายแตกหรือตายผ่านกระบวนการ apoptosis (การตายของเซลล์แบบควบคุม)
- หลั่งสารกระตุ้นภูมิคุ้มกัน เช่น interferon-gamma (IFN-γ) ที่ช่วยกระตุ้นเซลล์ภูมิคุ้มกันชนิดอื่น เช่น macrophages และ T cells
ความสำคัญของ NK Cells ต่อสุขภาพ
| ด้านสุขภาพ | บทบาทของ NK cell |
|---|---|
| มะเร็ง | ค้นหาและฆ่าเซลล์มะเร็งในระยะเริ่มต้น |
| การติดเชื้อ | กำจัดเซลล์ที่ติดไวรัส (เช่น ไวรัสไข้หวัดใหญ่, HIV, COVID-19) |
| ภูมิคุ้มกัน | ช่วยควบคุมการอักเสบ และสนับสนุนภูมิคุ้มกันชนิดอื่น |
| ป้องกันโรคเรื้อรัง | การทำงานของ NK cell ที่ลดลงสัมพันธ์กับโรคเรื้อรัง เช่น เบาหวาน, ความดัน, โรคหัวใจ |
ทำไมต้องตรวจ NK cells?
- ประเมินการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน : เพื่อดูจำนวนหรือการทำงานของ NK cells มากหรือน้อยผิดปกติ โดยเฉพาะในผู้ที่ติดเชื้อเรื้อรัง เช่น EBV, CMV, HPV, HIV ฯลฯ
- ประเมินภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง (Immunodeficiency) เช่น ในผู้ที่มีอาการติดเชื้อบ่อย แพ้ง่าย อ่อนแอผิดปกติ
- การประเมินโรคแพ้ภูมิตัวเอง: ในโรคแพ้ภูมิตัวเองบางชนิด การทำงานของ NK cells อาจผิดปกติ
- ผู้มีปัญหาการตั้งครรภ์ซ้ำซ้อน เช่น แท้งบุตรซ้ำ (Recurrent Miscarriage) พบว่า NK cells ที่สูงมากเกินไป อาจทำลายตัวอ่อนก่อนฝังตัวในโพรงมดลูก
- ประเมินภาวะมะเร็งหรือการตอบสนองต่อภูมิคุ้มกันบำบัด (Immunotherapy) เช่น การรักษามะเร็งด้วยเซลล์ NK หรือใช้ร่วมกับ CAR-NK Therapy
- ติดตามผลหลังปลูกถ่ายไขกระดูก (Bone Marrow Transplant) เพื่อเช็คว่าร่างกายสร้าง NK cells ได้หรือไม่ และตอบสนองอย่างไร
- ภาวะอ่อนเพลียเรื้อรัง (Chronic Fatigue Syndrome – CFS)
ประโยชน์ของการตรวจ NK cell มีความสำคัญอย่างไร?
ระดับหรือการทำงานของ NK cells ที่ผิดปกติสามารถ:
- ช่วยวินิจฉัยภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่องปฐมภูมิหรือทุติยภูมิ
- เป็นแนวทางในการวางแผนการรักษาในผู้ป่วยเฉพาะราย (ผู้ป่วยภูมิคุ้มกันบกพร่อง, มะเร็ง, หรือแพ้ภูมิตัวเอง)
- ให้เบาะแสในการติดเชื้อที่ไม่ทราบสาเหตุหรือปัญหาระบบภูมิคุ้มกัน
อย่างไรก็ตาม การทดสอบเหล่านี้ต้องมีการแปลผลโดยผู้เชี่ยวชาญ
การตรวจทางห้องปฏิบัติการ
ตรวจเลือด
- NK count
- NK cell activity
หมายเหตุ : เจาะเลือดตรวจ ภายใน 6 ชั่วโมง
แหล่งอ้างอิง
- Vivier, E., Tomasello, E., Baratin, M., Walzer, T., & Ugolini, S. (2008). Functions of natural killer cells. Nature Immunology, 9(5), 503–510. [ nature.com ]
- Orange, J. S. (2013). Natural killer cell deficiency. The Journal of Allergy and Clinical Immunology, 132(3), 515–525. [ jacionline.org ]
- Morvan, M. G., & Lanier, L. L. (2016). NK cells and cancer: you can teach innate cells new tricks. Nature Reviews Cancer, 16(1), 7–19. [ nature.com ]
- Cooper, M. A., Fehniger, T. A., & Caligiuri, M. A. (2001). The biology of human natural killer-cell subsets. Trends in Immunology, 22(11), 633-640. [ cell.com ]
